کاهش قیمت یا اهمیت نفت خلیج فارس؟
نویسنده: سمیه نوظهوری*
دنیل یرگین به عنوان یکی از شناخته شده ترین محققان غربی حوزه انرژی، در
کتاب «حماسه نفت، پول و قدرت» این چنین می نویسد: «رزولت در غروب آن روز
لرد هالیفکس (سفیر انگلیس) را به دیدار پذیرفت. بحث آنها بر خاورمیانه
متمرکز بود. رزولت برای کم کردن اضطراب هالیفکس طرحی کلی از خاورمیانه را
که از قبل آماده کرده بود به او نشان داد و گفت: نفت ایران برای شما، ما در
نفت عراق و کویت شریک می شویم و نفت عربستان نیز همچون سابق به ما تعلق
دارد.»این جمله بیانگر اهمیت نفت از همان سال های نخستین کشف است. اکنون که
بیش از یک قرن از پیدایش این کالای استراتژیک می گذرد، جهان هنوز هم با
معضلی به نام امنیت انرژی (از دید مصرف کنندگان و نیز تولید کنندگان) مواجه
است. در آغاز قرن بیست و یکم، بی ثباتی شدید و متناوب در بازارهای نفتی در
کنار افزایش شدید مصرف انرژی در اقتصادهای درحال توسعه موجب احیای دوباره
بحث های مربوط به امنیت انرژی شد. تنش ها در مورد برنامه هسته ای ایران و
تهدید این کشور در بستن تنگه هرمز نیز عاملی برای قرارگرفتن نگرانی های
مربوط به امنیت انرژی در مرکز توجه دولت های مصرف کننده نفت بوده است.
درباره این واقعیت که وابستگی نفتی تاثیرات اقتصادی زیادی نیز دارد جای هیچ
شکی نیست. اختلال در تامین نفت خارجی را جرقه دوبحران بزرگ اقتصادی دوران
پس از جنگ جهانی دوم می دانند. بسیاری از اقتصاددانان بر این باورند زمین،
سرمایه و نیروی کار سه عامل تولید در اقتصاد سیاسی سنتی به حساب می آمدند و
عامل چهارم، که امروزه باید به سه عامل قبلی افزوده شود، عامل انرژی است؛
زیرا بدون وجود عامل انرژی چرخ رشد و توسعه اقتصادی چه در کشورهای توسعه
یافته و چه در کشورهای درحال توسعه نخواهد چرخید. با نگاهی به آمار به
سادگی می توان دریافت بیشترین میزان ذخایر اثبات شده نفت جهان در میان
چهارمنطقه اصلی تولید کننده نفت جهان، در خاورمیانه قرار دارند. به واقع در
میان ١٠کشور اصلی که بیشترین منابع اثبات شده انرژی جهان را به خود اختصاص
داده اند، هفت کشور در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و پنج کشور نیز صرفا
در خلیج فارس قرار دارند. هرچند عرف رایج بر این است که خاورمیانه را به
دلیل منابع سرشار نفتی که در خود جای داده، دارای اهمیت بدانیم، ولی در
مورد دیگر حامل های انرژی مثل گاز نیز این منطقه دارای اهمیت ویژه ای است.
این واقعیت ها باعث شده است خاورمیانه اهمیت ویژه ای در اقتصاد جهانی که
اتکای شدیدی به انرژی و به ویژه نفت دارد، داشته باشد.
در میان همه
صاحب نظران اقتصادی، درباره اهمیت انرژی به عنوان خون اقتصاد اتفاق نظر
وجود دارد، اما پرسشی که ما به دنبال پاسخگویی به آن هستیم این است که
خاورمیانه چه نقشی در این بین دارد؟ مساله ای که باعث اهمیت بیش ازپیش نفت
خاورمیانه در اقتصاد جهانی شده است، هزینه استخراج نفت در این منطقه است که
درقیاس با دیگر مناطق نفت خیز بسیار پایین تر است. ازسوی دیگر، چنددهه طول
می کشد بتوانیم ساختارهای مورد نیاز برای تولید و صادرات منابع کشف نشده
در خارج از خاورمیانه را ایجاد کنیم. ازاین رو، حتی درصورت تداوم روند کاهش
قیمت نفت که در ماه های اخیر شاهد آن بوده ایم، بازهم منطقه خاورمیانه
قدرت رقابتی خود در بازار یکپارچه و واحد انرژی جهانی را حفظ خواهد کرد. به
واقع درحالی که هزینه استخراج نفت از ماسه های نفتی سواحل اقیانوس اطلس
گاها به بشکه ای ٣٠دلار هم می رسد، هزینه استخراج نفت در منطقه خلیج فارس
بشکه ای پنج دلار است. این مساله موجب شده است کاهش قیمت نفت قدرت رقابت
کشورهای خاورمیانه ای در بازار رقابتی نفت را بیشتر کند. البته به این معنا
نیست که کشورهای خاورمیانه هیچ تاثیر منفی ای از این کاهش قیمت متحمل
نخواهند شد، ولی به گفته یک کارشناس عربستانی «ما نفت را می خواهیم بفروشیم
نه اینکه بنوشیم». این موارد دنیا را ناگزیر به کنارآمدن با این واقعیت
کرده است که اقتصاد جهانی وابستگی انکارناپذیری به نفت و ژئوپلیتیک
خاورمیانه به عنوان منطقه ای که نیمی از نفت جهان را در خود جای داده است،
دارد. از طرفی دیگر، هرچند آمریکا به ظاهر از کاهش وابستگی جهانی به انرژی و
تحولات خاورمیانه سخن به میان می آورد، ولی ایالات متحده در دوران اوباما،
هرچند به شکلی متفاوت، همچنان به دنبال حفظ هژمونی خود است و خمیرمایه
استراتژی امنیت ملی آمریکا در دوران اوباما نیز همان حفظ رهبری جهانی است.
پیش بینی می شود حتی درصورت کاهش وابستگی اقتصاد جهانی به انرژی خارومیانه،
باز هم شاهد حضور فیزیکی قدرت های بزرگ به ویژه آمریکا و جنگ بر سر تسلط
بر منابع عظیم نفتی خاورمیانه باشیم و این کاهش قیمت را نمی توان به منزله
کاهش اهمیت منطقه خاورمیانه و به ویژه خلیج فارس تلقی کرد.
*کارشناس ارشد مطالعات خاورمیانه و شمال آفریقا
وابستگی
اقتصاد ایران بهطور عام و بودجههای سالانه دولتها امری است که در طول
سهدهه گذشته در کشورمان روزبهروز گستردهتر شده است. در طول هشتسال عمر
دولتهای نهم و دهم (احمدینژاد) اقتصاد ایران، دچار رکود تورمی
بیسابقهای شد و به حال احتضار درآمد؛ آن هم در شرایطی که پردرآمدترین
دولت بعد از انقلاب (درآمدی بالغ بر ۷۰۰میلیارددلار) و درعینحال
مقروضترین دولت بعد از انقلاب نیز محسوب میشود. علاوهبر این در این
دوره، وضعیت معیشت مردم نیز در بدترین وضعیت ممکن قرار داشته است. اکنون
دولت روحانی به اقرار خود با خزانه خالی روبهرو است، اما بهنظر میرسد او
هم راه برونرفت از مشکلات اقتصادی کشور را در فروش ارزان نفت به مشتریان و
کارتلهای نفتی میداند. بیژن نامدار زنگنه، در گفتوگو با تسنیم
(۱۰اسفند۹۲) میگوید: «تحریمهایی که وجود دارد اینطور نیست که صنعت نفت
ایران را منزوی کرده باشد بلکه صنعت نفت ما به روند توسعهای خود با تحریم
یا بدون تحریم ادامه میدهد!» این گفتهها همان وعده آقای روحانی و وزیر
نفت وی، زنگنه، به شرکتهای نفتی خارجی در «اجلاس» داووس با قراردادهای
بسیار شیرین و وعده نفت و گاز ارزان است. این در حالی است که ایران با
دراختیارداشتن بیش از ١٥٥میلیارد بشکه ذخایر نفت قابلبرداشت و بیش از ٣٣/١
تریلیون مترمکعب ذخایر گاز طبیعی، دارنده رتبه نخست مجموع ذخایر نفت و گاز
جهان است. از آغاز برنامه پنجم توسعه تاکنون، هشت میدان جدید نفت و گاز،
شامل میدان گازی هالگان (استان فارس)، میدان نفتی سومار (کرمانشاه)، میدان
گازی طوس (خراسان رضوی)، میدان گازی فروز (خلیجفارس)، میدان گازی سفید
(هرمزگان)، میدان گازی خیام (شرق عسلویه)، میدان گازی سردار جنگل (دریای
خزر) و لایه نفتی در میدان البرز (استان قم) کشف و جزییات آن توسط وزارت
نفت اعلام شده است. در این میان سومار، یکی از شهرهای استان کرمانشاه، با
امکاناتی در حد صفر، ولی سرشار از منابع غنی نفت وگاز و زمینهای مستعد
برای کشاورزی است. این شهر در مرز ایران و عراق، واقع شده و فاصله آن با
شهر مندلی عراق ١٥کیلومتر و یکی از نزدیکترین مناطق ایران به بغداد است.
نفتشهر نیز از توابع آن، دارای منابع گازی و نفتی است که هماکنون از آنها
استفاده میشود. سومار در زمان جنگ ایران و عراق، به تصرف نیروهای عراقی
درآمد.
منطقه نفتی سومار، با دراختیارداشتن منابع سرشار نفتی، پتانسیل تبدیلشدن
به یکی از قطبهای نفتی کشور را داراست؛ بهنحوی که، مدیرعامل شرکت
بهرهبرداری نفت و گاز غرب ایران، اعلام کرده است، روزانه، ۲۰۰هزار بشکه
نفت از پنج میدان مشترک با کشور عراق، تولید میشود. در ۱۷بهمن سال۸۸
خورشیدی، وزیر نفت وقت، از کشف یک میدان نفتی با ظرفیت ۴۷۵میلیون بشکه در
سومار کرمانشاه خبر داد و میزان قابل استحصال از این میدان نفتی را،
۷۰میلیون بشکه اعلام کرده بود. اینک که منطقه نفتی سومار هم به بدنه اصلی
نفتی کشور متصل شده است و در نتیجه آن، فروش و درآمد بیشتر برای دولت
بههمراه دارد، از دولت تدبیر و امید این انتظار میرود که نگاه متفاوتتری
نسبت به این منطقه جنگزده ولی نفتخیز داشته باشد. با اینکه پتانسیلهای
خوبی در منطقه سومار مانند زمینهای مستعد کشاورزی وجود دارد، ارتباط منطقی
بین لزوم حراج و خامفروشی یا فروش فوری نفت در بازار جهانی وجود ندارد.
دولت در راستای رونقبخشیدن به منطقه، میتواند از سیاستهای دیگری، همچون
ایجاد طرحهای عمرانی و حتی سازههای صنعتی در این مناطق بهره ببرد و تنها
متکی به نفت منطقه نباشد تا تجربه ناکام شهرهای خوزستان و آبادان در آنجا
هم تکرار نشود و ما شاهد آبادانی تمامی نقاط کشور باشیم. با وجود این یکی
از راهکارهایی که به نظر میرسد دولت میتواند برای تقویت بنیان اقتصادی
کشور انجام دهد، بازکردن درهای وزارت نفت به روی بخش خصوصی است، اینکه
درآمدهای نفتی در توسعه صنعت نفت و برطرفکردن مشکلات آن نظیر ازدیاد
برداشت از چاههای نفت، بدون توجه به عواقب ناشی از آن را باید در
اولویتهای بازنگری در سیاستهای نفتی خود قرار دهد همه از موارد مهمی است
که دولت باید بر آن صحه بگذارد، اما واقعا باید دانست که وضعیت بازار نفت
همیشه اینگونه نخواهد بود و باید اندیشید که با کاهش بیشتر قیمت نفت در
آینده چه سرنوشتی منتظر اقتصاد ایران خواهد بود. امروزه که همه کشورهای
صادرکننده نفت سعی دارند از موقعیت حاضر برای تضمین اقتصاد خود در آینده
استفاده کنند، ایران نیز باید در سیاستهای نفتی خود تجدیدنظر کند و با
ذخیرهکردن مازاد درآمدهای نفت در صندوق ذخیره ارزی، بتواند از این صندوق
در روزهای سخت احتمالی پیشرو استفاده کند.
به گزارش ایلام بیدار به نقل از تسنیم، غلامعلی حداد عادل نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی عصر دیروز یکشنبه در مراسم ضیافت افطاری اصولگرایان که در مجتمع آدینه برگزار شد با اشاره به حضور حماسی مردم در اجتماعات دینی و انقلابی طی یک ماه اخیر، اظهار داشت: ما در یک ماه اخیر تشییع پیکرهای شهدای غواص را داشتیم که حضور مردم در این مراسم بسیار پرمعنا بود و آنها 9 دی دیگری را آفریدند که پیام های داخلی و خارجی را اعلام کرد.در دهه آخر ماه رمضان جوانان در اجتماع مدافعان حرم در میدان امام حسین شرکت کردند که بسیار حیرت آور بود.
وی ادامه داد: اجتماع دیگری که از همه مهمتر بود حضور مردم در راهپیمایی روزقدس بود که بسیار حماسی برگزار شد و این در حالی بود که مذاکرات هسته ای به اوج خود رسیده است و یک عده در آنجا با فشار لابی های صهیونیستی به ایران فشار می آوردند و در ایران نیز ملت یک سر سوزن در مرگ بر آمریکا و مرگ بر اسرائیل کوتاه نمی آمد.
نماینده مردم تهران به دیدارهای اخیر مقام معظم رهبری اشاره کرد و گفت: دیدارهای مقام معظم رهبری یکی از برکات ماه مبارک رمضان برای ملت ایران بود. رهبری مدرسه ای را برای عموم ملت از مسئولان بلندپایه تا دانشجویان ایجاد کردند.
حداد عادل در بخشی دیگر از سخنان خود به مسئله مذاکرات هسته ای اشاره و خاطرنشان کرد: انشاالله هر آنچه پیش می آید در جهت خیر و صلاح امت باشد و خطوط قرمز رهبری نیز رعایت شود و تیم هسته ای از این میدان سرافراز بیرون بیاید، ما از جزئیات مذاکرات خبر نداریم ولی اعتماد کلی وجود دارد و امیدوار به نتیجه مطلوب هستیم.
وی تصریح کرد: بقای انقلاب همان مبانی است که انقلاب با آن پیروز شد، مادامی که به آن ملتزم باشیم قادر به حفظ انقلاب هستیم و اگر فاصله بگیریم این نعمت از دست ما خواهد رفت.
نماینده مردم تهران در مجلس با تاکید بر اینکه ائمه جمعه نقش پدری دارند و کارشان کار حزبی نیست و باید بر وحدت تاکید کنند، تصریح کرد: شرایط ما و جامعه در انتخابات امسال با دوره های قبلی متفاوت است آنهایی که از سال 76 به این طرف تجربه دارند تصدیق می کنند که جای نگرانی وجود دارد، مومن از یک سوراخ دو بار گزیده نمی شود مگر ما باید از سوراخ تفرقه چند بار گزیده شویم؟ آیا باید یک بار دیگر این موضوع را تجربه کنیم؟.
حداد عادل تاکید کرد: بنده معتقدم اگر تمام نیروهای اصولگرا، ارزش و جریاناتی که به رهبر وفادار هستند دست به دست هم دهند باز هم نمی توانیم پیش بینی کنیم که در آینده چه اتفاقی می افتد. شرایط طوری است که نمی شود هر کسی کار خود را انجام دهد، وقتی با وحدت کار سخت پیش رود دیگر با تفرقه چه اتفاقی خواهد افتاد؟
وی در ادامه با تقدیر را از تلاشهای برخی چهره های جریان اصولگرایی گفت: در چند ماه اخیر شاهد تلاش های دوستان اصولگرا بودم آقایان حبیبی، محصولی و فدایی نهایت بصیرت را در این مسیر نشان دادند و با هم جلسه گذاشتند و تلاش کردند که اصولگرایان به سمت وحدت بروند.
نماینده مردم تهران به فعالیت های جبهه یکتا اشاره و تصریح کرد: شاهد تلاش هایی هم توسط برخی از فعالین دولت قبل هستیم آنها دور هم جمع شده اند تا بتوانند به وحدت جریان اصولگرایی کمک کنند.
حداد عادل با انتقاد از برخی جریانات سیاسی تصریح کرد: یکی از جفاهایی که در دو، سه سال اخیر شاهد آن بودیم این است که عده ایی سعی دارند بر روی تلاش های دولت گذشته خط بطلان بکشنده، این افراد جز سیاه نمایی کار دیگری نمی کنند، این جریانات طوری شد که مقام معظم رهبری در هفته دولت به آنها فرمودند به فکر تخطئه دولت قبل نباشید تا برای خود کسب وجهه کنید.
وی افزود: البته عده ای در دولت قبل اشتباه کردند که دودش به چشم همه از جمله برخی برادران مخلص و خدمتگزار آن دولت رفت.
نماینده مردم تهران در مجلس نقش جامعتین در موضوع وحدت اصولگرایی موثر دانست و گفت: تلاش های زیادی در این زمینه شده که جامعتین نقش پدری خود را ایفا کند البته همه ما در 10 سال گذشته از فتنه و انتخابات های مختلف صدمه دیده ایم و امید و انتظارمان این است که جامعتین در جایگاه منطقی و بایسته خود بر وحدت اصولگرایان نقش ایفا کنند و نقش تعادل بخش و راهنمایی را داشته باشد.
حداد عادل تصریح کرد: اصراری که ما بر وحدت جریان اصولگرایی داریم حاکی از تشنگی قدرت نیست، اگر صرفا برای پیروزی و ورود به مجلس تلاش کنیم با روح انقلاب و آرمان شهدا مغایر است ولی چرا بر وحدت اصرار داریم؟، رهبری در دیدار شب گذشته خود با دانشجویان فرمودند یک جریانی بعد از ارتحال امام در این کشور تصمیم گرفت که راه امام و مبانی امام را کنار بگذارد و این هدف خود را رسما اعلام کرد و از اشتباهات راهبردی این جریان نیز همین بود.
وی در ادامه سخنان خود به نقش اکبر گنجی در اشتباهات راهبردی جریان چپ اشاره کرد و گفت: ایشان در کنفرانس برلین گفت که افکار امام را باید به موزه ها سپرد. من در مجلس ششم شاهد بودم که هفته ای نبود سخنرانی قبل از دستور داشته باشیم و کسانی از اکبر گنجی حمایت نکنند.
نماینده مردم تهران افزود: رهبر انقلاب فرمودند این جریان امروز پخته تر شده است یعنی نیت آن فرق نکرده بلکه نتوانسته است ملت را منحرف کند و بیشتر بر تجارب خود افزوده است که این باید برای ما هشدار باشد.
حداد عادل تصریح کرد: آیا نگران نیستید که یک مجلس شبیه مجلس ششم تشکیل شود؟ آیا احساس مسئولیت نمی کنیم؟ آیا به مصلحت انقلاب است که اصولگرایان در انتخابات آینده چند لیست انتخاباتی بدهند؟ آیا به مصلحت است که باز هم اختلاف کنیم؟ باید آرزوی یک مجلسی را داشته باشیم که در مسیر انقلاب باشد حتی اگر هیچ کدام از ما آنجا نباشیم. بودن یک جریان خودی و تحمل اختلافات با او بسیار آسان تر است تا اینکه شاهد اتفاقات بدتری باشیم.
وی در پایان تاکید کرد: با خود فکر کنیم اگر اختلافات را کنار بگذاریم چه چیزی را بدست می آوریم و اگر مجددا اختلاف کنیم چه چیزی عایدمان می شود.