نگاه دیگر یک فرصت تاریخی .نویسنده: محمدجواد حق شناس

نگاه دیگر
یک فرصت تاریخی


نویسنده: محمدجواد حق شناس

یکی از برنامه ها و قول هایی که حسن روحانی در تبلیغات انتخاباتی 92 مورد تاکید قرار داد، بازنگری در سیاست خارجی و ارائه نگاهی جدید به رابطه ایران و نظام بین الملل در صورت انتخاب وی و راه یافتن به پاستور بود: نگاهی که بر احترام متقابل بین ایران و کشورهای دیگر تاکید داشت و در عین حال به منافع ملی به عنوان مهم ترین عنصر تاثیرگذار در سیاست خارجی نگاهی ویژه داشت. قانون گرایی، احترام به خواست اکثریت و رعایت ادب و اخلاق در گفتمانی که انتخاب کرده بود از دیگر وجوه بارز نگاه حسن روحانی بر عرصه سیاست به حساب می آمد. در این میان نوع روابط تنش آلودی که میان ایران و کشورهای غربی و در راس آن ایالات متحده امریکا پس از وقوع انقلاب اسلامی به وجود آمد که بیش از 35 سال به درازا کشید نیز، رفته رفته به یکی از پرونده های شاخص روابط بین الملل مبدل شد که بسیاری از نگاه ها را در این عرصه معطوف به خود کرده است. اگر روابط ایران و امریکا را به عنوان مهم ترین برگ پرونده روابط ایران و کشورهای باختری بدانیم مشاهده می شود که این روابط در این 35 سال عموما بر مجموعه یی از چالش ها و رفتار هایی که موجب افزایش تنش متقابل بر آن می شود مبتنی شده است که در عین حال با نگاهی به تاریخ این روابط می توان پی به ریشه های این چالش برد. انقلاب اسلامی 57 که انقلابی علیه استبداد و خودکامگی خاندان پهلوی به شمار می رفت رفته رفته ابعادی بین المللی به خود گرفت و شعار«استقلال، آزادی ،جمهوری اسلامی» با شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» پیوندی ثقیف خورد. فرار شاه از کشور و پیروزی انقلابیون به رهبری امام(ره) در 22 بهمن به مثابه پایان برگ های استبداد در ایران با مظهریت حکومت شاهنشاهی بود و در این رویکرد اگر مقامات امریکایی در سال 58 بحث سفر شاه را به ایالات متحده در دستور کار خود قرار نمی دادند، شاید ما شاهد چنین روابط تنش آلودی در سال های پس از انقلاب تا به امروز نمی بودیم. این سفر یادآور دخالت مشترک امریکایی ها و انگلیسی ها در مخاصمه با دولت ملی دکتر مصدق به حساب می آمد که منجر به سقوط دولت در 28 مرداد 32 شد. فلذا با واکنش دانشجویان پیرو خط امام وحمله آنان به سفارت این کشور در تهران مواجه شد و این آغاز ماجرایی شد که در ادبیات سیاسی و روابط میان دو کشور به یکی از مهم ترین اتفاقات تبدیل شد: ماجرایی که 444 روز به درازا کشید و پس از آن با تحلیل های یکجانبه امریکا و قطع روابط کشورهای غربی با ایران و نهایتا حمله عراق به ایران و آغاز جنگی هشت ساله انجامید: جنگی که عموم کشورهای غربی و امریکا از طرف جنگ حمایت کردند. تنش میان ایران و امریکا به این محدود نشد و نهایتا ابعادی منطقه یی به خود گرفت. حمایت ایران از نیروهای مقاومت در منطقه خاورمیانه و مقابله با زیاده خواهی ها و تعرضات رژیم صهیونیستی که مورد حمایت غربی ها بود از دیگر ابعاد این مقابله در سه دهه اخیر به حساب می آید. تلاش هایی که در دولت هاشمی رفسنجانی صورت گرفت .
که بتواند روابط ایران را با این کشور ها به سامان برساند، تنها توانست در منطقه رخ دهد و روابط تیره ایران با کشورهای عربی را بهبود ببخشد. گرچه در سال های پایانی دوره سازندگی این روابط با حادثه میکونوس و ترور رهبران کرد در آلمان به بدترین وضع خود در آن سال ها منجر شد. اما حماسه دوم خرداد و ظهور دولت خاتمی در فضای سیاسی ایران همچون آبی بود که بر این آتش پاشیده شد. گفت وگوی سید محمد خاتمی با سی ان ان و طرح گفت وگوی تمدن ها و اعلام سال 2001 به این نام و رفت و آمد ایران و مقامات غربی بین تهران و پایتخت های غربی مثل رم، مادرید، پاریس و برلین حکایت از آغازی دیگر داشت. اما دوره دوم ریاست جمهوری خاتمی با ظهور جرج بوش پسر در ایالات متحده امریکا همراه بود که ایران را در کنار کره و عراق به عنوان محور شرارت قلمداد می کرد و از سویی دیگر آشکار شدن پرونده هسته یی ایران در این دوره فضای پیش رونده به سوی اعتماد میان ایران و کشورهای غربی را با ابهامات سنگین روبه رو ساخت. گرچه انتظار می رفت حضور خاتمی و سیاست
تنش زدایی وی در این دوره به عنوان یک فرصت طلایی برای ایران و ایرانیان از دست نرود اما پیروزی گروه تندرو در امریکا این موقعیت را از طرفین گرفت. پایان دوره اصلاحات به رهبری سید محمد خاتمی و ظهور محمود احمدی نژاد در عرصه سیاسی ایران وضعیت را به سمت بحرانی ترین دوران سیاست خارجی در عصر جمهوری اسلامی سوق داد. طرح موضوع هلوکاست و حتی برگزاری همایشی بسیار پر هزینه بر وزارت امور خارجه در نخستین دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد و طرح شعارهای پرهزینه یی موجب شد تا هجمه یی بسیار سنگین علیه جمهوری اسلامی در سیاست خارجی دولت احمدی نژاد به کار بسته شود و فرصتی را برای غربی ها و دشمنان این سرزمین فراهم کند تا میان پرونده هسته یی جمهوری اسلامی و امنیت اسراییل پیوندی ناگسستنی برقرار کنند. و بدین وسیله اهداف ایران را در این پرونده ملی، تحقیقاتی و قانونمدار به اهدافی ماجراجویانه و نظامی تعبیر کرده و تبلیغات شدیدی را علیه سیاست های جمهوری اسلامی در رسانه های بین المللی مطرح کند. گرچه در سال های پایانی دولت احمدی نژاد شاهد ظهور باراک اوباما در مدیریت کاخ سفید هستیم - مردی که با شعار تغییر توانست برای نخستین بار زمینه حضور یک رنگین پوست را در این بنای تاریخی فراهم کند - اما شعارهایی که احمدی نژاد داده بود راهی بی بازگشت را برای سیاست رقم می زد. گرچه به نظر می رسید احمدی نژاد به نوعی از سیاست قبلی و اولیه دست کشیده و حتی با ارسال تبریک برای حضور اوباما در کاخ سفید و با سفرهای هشت دوره یی که در نیویورک و حضور در مجمع عمومی سازمان ملل کرد اما طرف غربی حاضر نشد پاسخی درخور دهد. این تلاش ها نتیجه یی نگرفت و غرب بنای خود را بر افزایش یکجانبه تحریم ها گذاشته و صنعت نفت ایران را و همچنین ارز های ناشی از فروش نفت را وارد تحریم های یکجانبه و غیر عادلانه کرد و این روند تا پایان دوره هشت ساله ریاست جمهوری احمدی نژاد تداوم یافته و تشدید شد. اما انتخابات سال 92 و عزم یکپارچه مردم ایران که با حضوری 75 درصدی در انتخابات شرکت کرده و با حمایت از دکتر حسن روحانی به عنوان چهره مقبول جریان اصلاح طلب و اعتدالگرا که مورد حمایت بخش خرد گرای اصولگرایان نیز بود انتخابات را در نخستین مرحله آن به نتیجه رساندند و این زمینه یی شد تا سیاستمداران مغرب زمین دچار حیرت شده و فضایی را برای بازنگری در سیاست خود در رابطه با ایران مورد توجه قرار دادند. اینک در آستانه برگزاری اجلاس سالانه مجمع عمومی ملل متحد به نظر می رسد با موضع گیری های رهبری معظم جمهوری اسلامی در روزهای اخیر، فضا برای اعتماد سازی مجدد ایران و کشورهای باختری فراهم شده است و فرصتی تاریخی و طلایی برای ایران و امریکا پیش آمده تا با یک بازنگری در این گذشته پر فراز و فرود و مبتنی بر احترام متقابل و منافع ملی حداکثری به تجدید نظر در روابط پر تنش گذشته بپردازند. رابطه یی که بنا بر تعبیر حسن روحانی می تواند بر اساس بازی برد برد میان دو کشور تعریف شده و اجازه دخالت را به کشور هایی که از این رابطه متضرر می شوند، ندهد. مسوولان سیاست خارجی نباید از این موضوع مهم غفلت کنند که برقراری ارتباط میان دو کشور همچون تمامی روابط میان کشورها دارای موافقت ها و مخالفت هایی در عرصه روابط بین المللی خواهد بود و در این میان مطمئنا کشور اسراییل در مقام اول و پس از آن کشور های عربی حوزه خلیج فارس و در راس آن عربستان و پس از آن کشور های بزرگی چون روسیه و چین هستند که از بهبود رابطه ایران و امریکا ضرر دیده و خواهان روابط تنش آلود میان این دو کشور هستند. ایران به عنوان بزرگ ترین قدرت منطقه خاورمیانه و امریکا به عنوان قدرت بزرگ بین المللی به شمار می آیند و بهتر است حسن روحانی بتواند در فرصتی که توسط مردم بزرگ ایران در اختیار وی قرار گرفته و اعتمادی که رهبری جمهوری اسلامی به وی کرده و تازمانی که اوباما قدرت را در اختیار دارد و در کاخ سفید حضور دارد این موقعیت تاریخی را در یابد و امکان بهبود شرایط برای دو طرف و تحقق بازی برد برد برای ما به وجود بیاورد و البته در این میان وظیفه نخبگان دو کشور و رسانه ها که در حوزه منافع ملی قلم می زنند این است که فضای گفت وگو و مسامحه را با حمایت از جریان اعتدالگرا و خردمند فراهم کرده و اجازه ندهند که جریان افراطی و تفریطی امکان گفت وگو را زیر سوال و پرسش ببرند.