جعفر حق پناه: تحلیلی بر کودتای نافرجام ترکیه

تحلیلی بر کودتای نافرجام ترکیه

بیش از هر چیز تحلیل علت‏ شناختی، روندشناسی و فرجام‏ شناسی این رویداد براساس واقعیات عینی و پرهیز از گمانه‌زنی‏‌های توهم‏‌زا مانند توطئه‏‌انگاری کودتا و طراحی آن از سوی حکومت اردوغان یا یک دولت دیگر ضرورت دارد

جعفر حق پناه در ایران نوشت: تحلیل کودتای نافرجام ترکیه، صرفنظر از اصل مجاورت جغرافیایی و معنوی این رویداد و پیوستگی‏های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و امنیتی این کشور با ایران، به جهت پیامدهای منطقه‌‏ای آن نیز بر منافع و امنیت ملی کشورمان حائز اهمیت فراوانی است که ذیلاً به برخی نکات در این ارتباط اشاره می‏ شود:

الف: بیش از هر چیز تحلیل علت‏ شناختی، روندشناسی و فرجام‏ شناسی این رویداد براساس واقعیات عینی و پرهیز از گمانه‌زنی‏‌های توهم‏‌زا مانند توطئه‏‌انگاری کودتا و طراحی آن از سوی حکومت اردوغان یا یک دولت دیگر ضرورت دارد. ترکیه مانند سایر جوامع جدید پیچیده‌تر از آن هست که به راحتی بتوان به این گونه مهندسی‏‌های ناشیانه روی آورد.

ب: در غیاب رسانه‏‌های حاکمیتی تحت کنترل کودتاگران، شبکه‏‌های اجتماعی و نهادهای مدنی نقش مؤثری در شکست طرح کودتا داشتند و آنها با اطلاع‏‌رسانی آگاه‌‌سازی، سازماندهی و ترغیب مردم به مقاومت قابلیت‏های بی‏‌بدیل خود را به نمایش گذاشتند و حضور توده ‌وار مردم در خیابان را که تنها می‏ توانست هرج  و مرج مضاعف به همراه آورد را به شبکه اجتماعی متشکل از شهروندانی آگاه به شرایط و مطالبات خویش بدل نمودند.

ج: البته اقدام ناموفق نظامیان در ترکیه، شکنندگی وضعیت ثبات سیاسی و دموکراسی در کشوری که روزگاری داعیه‏‌دار تبدیل شدن به الگوی توسعه و حکمرانی مطلوب در منطقه را بر سر می‏ پروراند را بازنمایی می‏ کند؛ با این همه باید به نقش مؤثر جامعه مدنی در این کشور اشاره کرد که برای اولین بار طی 5 دهه گذشته، پنجمین تلاش نظامیان برای مداخله در حوزه سیاست را ناکام نهاد. مطالعه تطبیقی کودتای ناموفق اخیر ترکیه با کودتای پیروز دو سال گذشته در مصر درس‌آموز است.

د: آنچه ترکیه را با وجود برخی پیشرفت‏های نامتوازن اقتصادی و علمی به سمت بی ‏ثباتی شدید سوق داد، ماجراجویی در سیاست خارجی بویژه در بحران سوریه از یک سو و ایجاد انسداد سیاسی، انسجام ‏زدایی در داخل و دامن‏ زدن به گسست‏ های اجتماعی بویژه شکاف‏های قومی مذهبی بود که جامعه را به سمت قطبی شدن راند و بخشی از گروه‏ها و نخبگان به حاشیه رانده شده را به طراحی کودتا واداشت.

ﻫ: رسانه‏‌های دولتی، غیردولتی و شبکه‏‌های اجتماعی ایرانی توجه  درخوری نسبت به این رویداد نشان دادند. با وجود همزمانی این واقعه با رویداد تروریستی فاجعه‌بار در فرانسه و همنوایی عمومی مردم و دولت جمهوری اسلامی با قربانیان عملیات تروریستی در نیس، اصل مجاورت و در هم تنیدگی مسائل و نیز دغدغه‏‌های مشترک دو کشور همسایه باعث شد که واکنش‏های گسترده و سریع نسبت به این رویداد در کشورمان رقم بخورد. در عین حال باید به ضعف در ارتباطات مستقیم میان دو کشور همسایه و بروز معضل همیشگی تغذیه خبری از رسانه‏‌های غربی نیز اذغان نمود.
و: جمهوری اسلامی ایران از هیچ‌گونه بی ‏ثباتی و آشوب در مناطق همجوار و کشورهای همسایه از جمله ترکیه سود نمی‏ برد. تجربه دهه‏‌های اخیر تحولاتی منطقه‌‌ای نشان می‏ دهد که با وجود برخی فرصت‏‌سازی‏های پرهزینه موقتی،بی ‏ثباتی در منطقه عمدتاً به افزایش مداخلات خارجی انجامیده و در درازمدت جز افزودن بر هزینه‏‌های سیاسی و ملی برای کشورمان ارمغانی نداشته است.

ز: واکنش بهنگام مسئولان دولتی و رسانه‌‏های کشورمان و ابراز نگرانی، محکومیت اقدام کودتاچیان و دفاع از برقراری نظم و ثبات در کشور همسایه، امری لازم و ضروری بود. سرعت عمل در این ماجرا علاوه بر تبیین موضع اصولی کشورمان برابر این گونه اقدامات غیراصولی و مردم‌ستیزانه، مجال بهره‏‌برداری جریان‏ها و دولت‏های رقیب را که هرگونه ماجراجویی منطقه‏ ای را به شکلی به جمهوری اسلامی ایران منتسب می‏ کنند، سلب نمود.

در پایان باید گفت با وجود برخی انتقادات صریح و اصولی ایران به رویکردهای منطقه‌‏ای ترکیه و فاصله و رقابت‏های موجود میان دو کشور در عراق و سوریه و اخیراً مناسبات آنکارا و تل آویو، این بی‏ ثباتی‏‌ها مبنای تنظیم مناسبات و قدرت افکنی کشورمان در برابر دولت‏های همسایه به شمار نمی‌آیند.

ترکیه طی ماه‌های اخیر و پس از روی کار آمدن نخست وزیر جدید، چرخش معناداری در سیاست خارجی در پیش گرفته که امیدها به ابتکارات منطقه‏‌ای و همکاری‏های دوجانبه با جمهوری اسلامی ایران برای کاهش بحران در منطقه بویژه بحران در سوریه را افزایش می‏ دهد.