نویسنده ی کتاب "دیپلماسی و اصلاحات در ایران" از ظریف و سیاست خارجی ایران می گوید

نویسنده ی کتاب "دیپلماسی و اصلاحات در ایران" از ظریف و سیاست خارجی ایران می گوید

محمد جواد ظریف ( سیاست خارجی ایران در دوران دیپلمات تمام عیار)

ادوارد واستنیج Edward wastnidge

ابتدای دوره ی دوم ریاست جمهوری پرزیدنت روحانی، فرصت خوبی برای نگاه به گذشته و واکاوی

نقش یکی از مهمترین اعضای کابینه، یعنی وزیر امور خارجه ی جمهوری اسلامی ایران، است. این

عضو کابینه در سیاست ایران بسیار مهم است چرا که وزیر خارجه به عنوان دیپلمات ارشد کشور

عمل می کند؛ نماینده ی جمهوری اسلامی در سطح جهان است و از حقوق و استقلال آن دفاع می 

کند. خوانندگان از اهمیت این نکته ی اخیر آگاهند، چرا که حفظ استقلال، به ویژه در برابر قدرت 

های جهانی متخاصم، اولویت کلیدی سیاست خارجی جمهوری اسلامی است. این کار مستلزم

مهارت و تجربه ی شخصی است که نه تنها در امور بین المللی کارکشته باشد، بلکه شعور دیپلماتیک

و فهمی از چگونگی صحبت و اقدام در مذاکرات بین المللی داشته باشد.

سیاست خارجی در ایران

در چهار سال گذشته، محمد جواد ظریف این نقش را بر عهده داشته است. پیش از واکاوی تاریخ،

دستاوردها و چالشهای آینده ی پیش روی دکتر ظریف، شایان ذکر است که وی تنها معمار سیاست

خارجی ایران نیست. گرچه او از لحاظ نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در صحنه ی جهانی، قدرت

و پرستیژ قابل ملاحظه ای دارد، تنها یکی از چند کنشگر کلیدی است که در شکلدهی به سیاست

خارجی جمهوری اسلامی نقش دارند. به طور کلی، کنشگران اصلی عبارتند از رهبر معظم انقلاب،

شورای عالی امنیت ملی، قوه ی مجریه، مجلس، و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی. رهبر معظم انقلاب

در همه ی موضوعات سیاست خارجی، دفاعی و داخلی فصل الخطاب است. از میان نهادهای بالا،

شورای عالی امنیت ملی است که شایان توجه ویژه است، چرا که شامل نمایندگان قوای متعدد

حکومت است، به یکپارچگی نهادهای اصلی قدرت در جمهوری اسلامی کمک می کند و در تدوین

سیاستهای خارجی، نظامی و امنیتی ایران نقش اساسی دارد.

محمد جواد ظریف

محمد جواد ظریف، سیره ی طولانی و ممتازی هم در دانشگاه و هم در دیپلماسی داشته است. وی

دوره های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای روابط بین الملل را در ایالات متحده گذرانده و

مراتب دستگاه دیپلماسی ایران را طی کرد تا اینکه در سال 2002 متصدی نقش ممتاز نمایندگی

دائم جمهوری اسلامی در سازمان ملل متحد شد. وی جایگاه آکادمیک برجسته ای نیز در دانشگاه

تهران و دانشگاه آزاد اسلامی داشته و مقالات متعددی در مورد امور بین المللی نوشته است. او در

دوران خدمت دیپلماتیک خود، به مهارتهایی دست یافت که به انتخاب او به عنوان وزیر امور

خارجه کمک کرد.

دستاوردهای اصلی

چهار سال گذشته، سالهای بسیار مهمی در تاریخ مدرن جمهوری اسلامی ایران بود. این کشور با

چالشهای بسیاری مواجه شد. دکتر ظریف، از مذاکرات هسته ای و توافق متعاقب آن تا مبارزه علیه

تروریسم داعشی و وهابی، در خط مقدم نمایندگی منافع ایران در منطقه و جهان بوده است. نهایی

 کردن توافق هسته ای بین ایران و 5+1شاید یکی از مهمترین دستاوردهای ظریف بعنوان  وزیر

خارجه بود. این توافق پس از مذاکراتی حاصل شد که صاحبنظران به عنوان طولانی ترین مذاکرات

پیوسته از زمان پیمان کمپ دیوید در سال 1979 بدان اشاره کردند. صبر و شعور دیپلماتیک مورد

نیاز برای تداوم این سطح از تعامل تاحدودی به واسطه ی روابط برقرارشده بین مذاکره کنندگان

ارشد در طول ماراتن گفتگوها تسهیل شد. ظریف ثابت کرد که دیپلماتی تمام عیار است و در میان

طرفهای مذاکره کننده، چهره ای معتدل، برخوردار از بلوغ دیپلماتیک و جذاب از خود نشان داد.

احترام متقابل بین ظریف و طرفهای مقابل او در اینجا مهم بود. بی اعتمادی و سوءظن متقابل

شدیدی که در گذشته بر جنبه های خاصی از روابط بین ایران و ایالت متحده سایه افکنده بود تا

حدودی تسکین یافت و در عین اینکه توسعه ی روابط مورد حمایت جناح های محافظه کار دو طرف

نبود، "خطوط قرمز" رهبر معظم انقلاب دستنخورده ماند، و شتاب اساسی مورد نیاز برای رساندن

مذاکرات به نتیجه ی مورد توافق متقابل حاصل شد. او در دفاع جانانه از توافق هسته ای در مجلس

نیز توانمند بود.

دکتر ظریف، در دورهای بعدی دیپلماسی با هدف مبارزه با داعش و بلای تروریسم وهابی در

خاورمیانه نیز برجسته بوده است. وی روابط خوبی بین ایران و حکومت عراق برای حمایت از اقدام

عراق علیه داعش ایجاد کرد و در دورهای بعدی دیپلماسی با هدف پایان دادن به منازعه در سوریه

فعال بوده است. وی منافع ایران در منطقه را حفظ کرده و بین دیدگاههای ذینفعان بین المللی

متعددی که همواره دیدگاه استراتژیک مشابهی با ایران ندارند اما نفع خود را در پایان منازعه ی

سوریه می بینند سازش برقرار کرده است. دکتر ظریف نشان داده است که در برابر تلاشهای دولت 

های خلیج فارس برای ایجاد مشکل برای جمهوری اسلامی خواهد ایستاد و این ایستادگی را در

پاسخ به مواضع ستیزه جویانه ی عربستان سعودی و امارات در قبال ایران نشان داده است.

چالشها

دکتر ظریف، در دوره ی دوم خود با چالشهایی مواجه خواهد بود. او باید با استفاده از همه ی تجربه

و شعور دیپلماتیک خود برای حصول موفقیت واقعی و پایدار در پایان دادن به منازعه ی سوریه

ادامه دهد و این امر تنها از طریق دیپلماسی سطح بالا قابل حصول است که او کارکشته ی آن است.

وی همچنین با چالش مداوم خلیج فارس به ویژه رژیم سعودی مواجه خواهد بود. نشانه هایی، از

جمله ملاقات مختصر اخیر ظریف و عادل الجبیر در حاشیه ی نشست سازمان همکاری اسلامی در

استانبول، وجود دارد که تنش ممکن است از این جهت رو به کاهش باشد. در نهایت، او باید به ایجاد

رابطه ای خوب با طرفهای اروپایی، به عنوان وزنه ی تعادلی در برابر مواضع ستیزه جویانه ی دولت

ترامپ در جهت تضعیف توافق هسته ای ادامه دهد.